Η σφαγή του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Νικηφόρου από τους Βουλγάρους του Κρούμου….
Στη χιλιόχρονη ιστορία της η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το γνωστό σε όλους Βυζάντιο, συγκρούστηκε αμέτρητες φορές με πλήθος λαών• πολεμικές συρράξεις μικρότερης ή μεγαλύτερης έντασης έχουν σημαδέψει την ιστορία της Αυτοκρατορίας. Ένας από τους λαούς αυτούς που αντιμετώπισαν δεκάδες φορές τα βυζαντινά στρατεύματα στα πεδία των μαχών ήταν και οι Βούλγαροι. Βέβαια, Βυζαντινοί και Βούλγαροι δεν ήταν όλους αυτούς τους αιώνες μόνο εχθροί, καθώς υπήρχε αλληλοδιαδοχή μεταξύ πολεμικών και ειρηνικών περιόδων. Στις ειρηνικές περιόδους οι σχέσεις των δύο λαών ήταν πολύπλευρες : οικονομικές-εμπορικές, πνευματικές, πολιτιστικές, πολιτικές. Μεγάλα χρονικά διαστήματα ο Βουλγαρικός λαός τα έζησε ως υποτελής της Αυτοκρατορίας (π.χ. περίπου 1025 – 1186). Από την άλλη, αρκετές οι Βούλγαροι χωρίς να προκαλέσουν μεγάλες πολεμικές αναμετρήσεις έκαναν μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης εισβολές με σκοπό τις λεηλασίες και τη λεία. Εξάλλου, υπήρξαν και χρονικά διαστήματα που το βουλγαρικό κράτος γνώρισε στιγμές δόξας, π.χ. επί Ιβάν Β΄Ασάν (1218 -1241).
Είναι ευρέως γνωστές οι πολεμικές επιχειρήσεις και συγκρούσεις μεταξύ Βουλγάρων και Βυζαντινών επί Βασιλείου Β΄ Βουλγαροκτόνου (976 -1025) που κατέληξαν στην κατάλυση του Βουλγαρικού κράτους για 2 περίπου αιώνες και στην οριστική υποταγή των Βουλγάρων. Όμως, είναι λιγότερη γνωστή η εκστρατεία του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Νικηφόρου Α΄ (802 – 811) εναντίον της Βουλγαρίας, η οποία είχε τραγικό τέλος, κατέληξε στην συντριβή των βυζαντινών δυνάμεων και στο θάνατο του ίδιου του αυτοκράτορα.
Ο Νικηφόρος Α΄ (802 – 811) αναρριχάται στο βυζαντινό θρόνο το 802 αφού ανατρέπει την Ειρήνη (797-802). Ο νέος αυτοκράτορας αφού πραγματοποιεί κάποιες επιχειρήσεις εναντίον των Αράβων συγκρούεται με τον περίφημο Χαλίφη της Βαγδάτης Χαρούν αλ-Ρασίντ, τον οποίο άλλοτε νικά κι άλλοτε ηττάται• τελικά υπογράφεται συνθήκη μεταξύ των δύο, η οποία όμως παραβιάζεται και οι συγκρούσεις επαναλαμβάνονται. Όμως, ως βασικός εχθρός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας αναδεικνύεται η Βουλγαρία, η οποία έχει ως ηγεμόνα της έναν αξιόλογο Τσάρο, τον Κρούμο(803-814). Το 807 ο Νικηφόρος επιχειρεί μια πρώτη εκστρατεία εναντίον των Βουλγάρων (την ίδια χρονιά οι Άραβες επιτίθενται στη Ρόδο και τη λεηλατούν). Την άνοιξη του 809 οι Βούλγαροι πραγματοποιούν επιδρομή στην περιοχή του Στρυμόνα• αιφνιδιάζουν το βυζαντινό στράτευμα και κατορθώνουν να αρπάξουν μεγάλη λεία χρυσού : πέτυχαν τα Βυζαντινά στρατεύματα την ώρα της πληρωμής κι έτσι όχι μόνο κατέσφαξαν πολλούς στρατηγούς αλλά πήραν και μεγάλη λεία από τη λεηλασία του στρατοπέδου. Λίγο μετά ο Κρούμος καταλαμβάνει τη Σαρδική όπου φονεύονται 6.000 βυζαντινοί στρατιώτες. Η άμεση απάντηση του Νικηφόρου με εκστρατεία ανάγκασε τον Κρούμο να υποχωρήσει. Έτσι, ο Νικηφόρος ανακατέλαβε τη Σαρδική αμαχητί. Και ενώ οι επιδρομές των Αράβων συνεχίζονται ο Νικηφόρος οργανώνει εκστρατεία εναντίον των Βουλγάρων. Συγκεντρώνει στράτευμα από πολλές περιοχές της αυτοκρατορίας και πορεύεται εναντίον της Βουλγαρίας. Ο Κρούμος ζητεί αρχικά ειρήνη που ο Νικηφόρος την απορρίπτει. Στις 20 Ιουλίου 811 ο Νικηφόρος επικεφαλής ενός μεγάλου στρατεύματος εισβάλει στη Βουλγαρία.
Οι αρχικές συγκρούσεις βρίσκουν τους Βυζαντινούς νικητές και ο Νικηφόρος συνεχίζει την προέλαση βαθύτερα στη χώρα των Βουλγάρων. Καταλαμβάνει την αποκαλούμενη «αυλή του Κρούμου» στην πρωτεύουσα Πλίσκα και την κατακάει• στα χέρια του περιέρχονται μεγάλοι θησαυροί. Μάλιστα ο Νικηφόρος για να μην επιβραδύνει την πορεία είχε διατάξει να αφήνονται άταφοι οι νεκροί Βυζαντινοί στρατιώτες, ενώ παράλληλα είχε δώσει διαταγή να φονεύονται όλοι οι Βούλγαροι είτε μάχιμοι είτε άμαχοι. Οι επιτυχίες αυτές του Νικηφόρου σκορπούν τον τρόμο στους Βουλγάρους. Η εκστρατεία είχε πλέον εξελιχθεί σε μια σκληρότατη σύγκρουση. Ο Κρούμος φοβούμενος τα χειρότερα υποβάλει εκ νέου προτάσεις για ειρήνευση, τις οποίες ο Νικηφόρος κάνοντας ένα τραγικό σφάλμα τις απορρίπτει. Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας ήλπιζε στην ολοκληρωτική εξόντωση του αντιπάλου. Ο Νικηφόρος αισθανόμενος αήττητος και προχωρώντας βαθύτερα στη βουλγαρική χώρα πίστευε ότι θα κατορθώσει να γονατίσει μια για πάντα τον εχθρό του.
Όμως, καθώς προήλαυνε με μεγάλη ταχύτητα έκανε το οδυνηρό σφάλμα να αφήσει αφύλακτες τις στενωπούς για μια τυχόν υποχώρηση. Την κατάσταση εκμεταλλεύτηκε ο Κρούμος και μεταβάλει την αμυντική στάση του • σπεύδει και καταλαμβάνει όλα τα περάσματα. Μάλιστα κλείνει με ξύλινες οχυρώσεις όλες τις ορεινές διαβάσεις από τις οποίες είχε εισβάλει ο βυζαντινός στρατός στη χώρα του. Ο αυτοκράτορας τώρα ήταν αποκλεισμένος στην εχθρική ενδοχώρα. Πρακτικά ο Κρούμος τον είχε περικυκλώσει• καμία διέξοδο διαφυγής δεν υπήρχε για τους Βυζαντινούς. Όταν ο Νικηφόρος πληροφορήθηκε τις ειδήσεις για τις κινήσεις των Βουλγάρων απογοητεύτηκε και αντιλήφθηκε σε πόσο άσχημη κατάσταση είχε περιέλθει ο ίδιος και το στράτευμά του. Λέγεται ότι είπε πως, ακόμη κι αν βγάλουν φτερά, δεν υπάρχει ελπίδα να αποφύγουν την καταστροφή (κἄν πτερωτοί γενώμεθα, μηδείς ἐλπίσοι διαφυγεῖν τόν ὄλεθρον»).
Οι στιγμές ήταν πια δραματικές. Η εύκολη νίκη στην οποία ήλπιζε με την ταχύτατη προέλαση ο Νικηφόρος είχε μετατραπεί σε έναν πραγματικό εφιάλτη. Για τρεις ημέρες τα δύο αντίπαλα στρατεύματα ήταν παρατεταγμένα για μάχη. Την επίθεση πραγματοποίησαν τα Βουλγαρικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια της νύχτας της τρίτης ημέρας. Οι Βυζαντινοί είχαν απωλέσει το ηθικό τους και ήταν εμφανώς εκνευρισμένοι από την παθητική στάση αναμονής. Η επίθεση των Βουλγάρων πλέον στόχευε στον ίδιο τον αυτοκράτορα. Η σύγκρουση είναι αιματηρότατη και τη νίκη την κερδίζουν οι Βούλγαροι. Μετά από σκληρές μάχες οι Βούλγαροι κατορθώνουν και φτάνουν στη σκηνή του ίδιου του αυτοκράτορα.
Ανώνυμο χρονικό της εποχής καταγράφει με λεπτομέρειες τις δραματικές σκηνές της μάχης : «Καὶ ἐν αὐτῷ τῷ τόπῳ παρέκειτο ποταμός τελματώδης λίαν καὶ δυσδιέξοδος. Καὶ μή εὑρίσκοντες εὐθύ πόρον τοῦ περᾶσαι, καταδιωκόμενοι ὑπό τῶν πολεμίων ἐνέπεσον εἰς τὸν ποταμόν. Εἰσελθόντες δὲ μετά τῶν
ἵππων αὐτῶν καὶ μὴ ἰσχύσαντες ἐξελθεῖν ἐχάλασαν εἰς τὸ τέλμα, καὶ καταπατούμενοι ὑπό τῶν ὄπισθεν ἐρχομένων, καὶ ἄλλοι ἐπ’ ἄλλοις πίπτοντες, οὕτως ἐπληρώθη ὁ ποταμός ἀνθρώπων καὶ ἵππων, ὥστε ἐπάνωθεν αὐτῶν διέρχεσθαι τοὺς πολεμίους ἀβλαβῶς καὶ καταδιώκειν τοὺς λοιπούς…»
Ο ίδιος ο Νικηφόρος σκοτώνεται μαζί με άλλους ονομαστούς στρατηγούς του. Η καταστροφή είναι ολοκληρωτική. Ο Θεοφάνης, ιστοριογράφος της εποχής, αποτυπώνει την έκταση της καταστροφής : «πᾶσα τε ἡ τῶν Χριστιανῶν καλλονή διεφθάρη• τὰ τε ὅπλα πάντα ἀπώλοντο καὶ τὰ τῆς βασιλείας σκεύη». Ενώ στο προαναφερθέν ανώνυμο χρονικό είναι έντονος ο θρήνος : «Τίς οὐ κλαύσει ταῦτα ἀκούων; τίς οὐ θρηνήσει; Τὰ τέκνα τῶν ἀρχόντων, ἀρχαίων τε καὶ νέων, εἰς πλῆθος ὄντα, αὐτό τῆς ἡλικίας ἄγοντα τὸ ἄνθος…πάντες ἐκεῖ ἀπέθανον‧ οἱ μέν τῷ ξίφει ἀναλωθέντες, οἱ δὲ τῷ ποταμῷ πνιγέντες, οἱ δὲ ἀπό τοῦ φραγμοῦ κρημνισθέντες, οἱ δὲ τῷ πυρί τοῦ ὀρύγματος κατακαέντες.»
Ο Κρούμος είχε συντρίψει και ταπεινώσει τους Βυζαντινούς
Η ταπείνωση για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν μέγιστη και για το γεγονός ότι ο ίδιος ο αυτοκράτορας έπεσε νεκρός από τους εχθρούς. Η προηγούμενη φορά που είχε συμβεί κάτι αντίστοιχο ήταν μόλις το 378, όταν ο Βάλης (364 -378) έπεσε νεκρός στη μάχη της Αδριανούπολης από τους Γότθους.
Όμως, η ταπείνωση των Βυζαντινών δεν περιορίστηκε στην ήττα και τη σφαγή. Ο Κρούμος στη συνέχεια έγδαρε το κρανίο του Νικηφόρου, κάλυψε το εσωτερικό του με ασήμι και έπινε απ’ αυτό στα συμπόσια με τους Βουλγάρους ευγενείς. Μέχρι εκείνη την εποχή ίσως ήταν η μεγαλύτερη ταπείνωση που είχε υποστεί η Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
Στην ίδια μάχη τραυματίστηκε σοβαρά και ο γιος του Νικηφόρου και συμβασιλέας ο Σταυράκιος, ο οποίος όμως κατάφερε να διαφύγει αρχικά προς την Αδριανούπολη και να καταλήξει με φορείο σχεδόν παράλυτος στην Κωνσταντινούπολη. Τελικά παραιτήθηκε από το θρόνο το 811. Στις αρχές του 812 πέθανε από τα βαριά τραύματά του. Νέος αυτοκράτορας αναδείχθηκε ο Μιχαήλ Α΄(811 -813) ο οποίος συνέχισε τους πολεμικούς αγώνες με τον Κρούμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Mango Cyril, Η Αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2007
Νυσταζοπούλου–Πελεκίδου Μαρία, Οι Βαλκανικοί Λαοί κατά τους Μέσους Χρόνους, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992
Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου Μαρία, Πηγές της Βαλκανικής Ιστορίας, 6ος-10ος αι., εκδ. Βάνιας Θεσσαλονίκη 1995
Καραγιαννόπουλος Ι., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. β΄, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993
Καραγιαννόπουλος Ι., Το Βυζαντινό Κράτος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1996
Καραγιαννόπουλος Ιωάννης, Η Βυζαντινή Ιστορία από τις Πηγές, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 21996
Α. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τ.β1, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1998
Angold Michael, Βυζάντιο, Η Γέφυρα από την Αρχαιότητα στο Μεσαίωνα, εκδ. Λβάνης, Αθήνα 2003
D. OBOLENSKY, Η Βυζαντινή Κοινοπολιτεία, Η Ανατολική Ευρώπη, 500 -1453, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 21991
G. Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους,τ.1-3, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2012
R. Browing, Byzantium and Bulgaria, A comparative study across the early medieval frontier, εκδ. University of California Press, Berkeley and Los Angeles 1975
Θεοφάνους Ἡγουμένου τοῦ Ἀγροῦ καί Ὁμολογητοῦ, Χρονογραφία, τ.Α΄-Γ΄, (μετάφραση Αρχιμανδρίτης Ανανίας Κουστένης), εκδ. Αρμός, Θεσσαλονίκη 2007
Theofanis, Chronografia, Recensuit Carolus De Boor, volumen I, Textum Graecum Contines, Georg Olms Verlag, Hildesheim-New York 1980
Κωνσταντίνος Μπατσιόλας
Ιστορικός – Εθνολόγος, Θεολόγος
Connect with us